The Atlantic, December 15, 2020; Daniel Yergin. Người dịch: Lê Nguyễn )
Biển đông là vùng biển quan trọng nhất đối với kinh tế thế giới, ít nhất một phần ba của thương mại toàn cầu phải thông qua con đường hàng hải này. Đây cũng là vùng nước nguy hiểm nhất, nơi mà quân đội Hoa Kỳ và Trung Quốc có thể dễ dàng va chạm. [DĐKP đưa thêm vài tiểu tựa để dễ đọc]
***
Các tàu chiến của Trung Quốc và Hoa Kỳ đã có một vài lần suýt chạm nhau chỉ cách trong gang tấc và gần như không thể ngăn chặn được một số sự cố sắp xảy ra trong vài năm qua, quân đội Trung Quốc phải liên tục cảnh báo các máy bay phản lực Mỹ bay ở bên trên. Vào tháng 7, hai quốc gia đã tiến hành các cuộc tập trận hải quân cạnh tranh nhau trong vùng biển đó. Điều được gọi là “sự cạnh tranh chiến lược” ngày càng tăng giữa Washington và Bắc Kinh khiến bóng ma của một tai nạn có thể gây ra một cuộc đối đầu quân sự lớn hơn làm các nhà chiến lược ở cả hai thủ đô vô cùng bận tâm.
Những căng thẳng này xuất phát từ sự bất đồng giữa hai nước về việc liệu Biển Đông có phải là lãnh thổ của Trung Quốc hay không, một cuộc cãi vã nói lên tranh chấp sâu sắc hơn về chủ quyền biển, cách quyết định chủ quyền và các quyền cơ bản đi lại trong các vùng biển đó. Do đó, thế đối đầu trên Biển Đông có nhiều mức độ phức tạp. Nó không chỉ đơn giản là về một vùng nước, hay một ranh giới duy nhất. Như Tommy Koh, một nhà ngoại giao cấp cao của Singapore, người dẫn đầu các cuộc đàm phán để thành lập Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển, đã nói, “Biển Đông là về luật pháp, quyền lực và tài nguyên và về lịch sử”.
Lịch sử đó đặc biệt bị ám ảnh bởi bốn bóng ma, những người đàn ông đã sống cách đây nhiều thế kỷ trước, bóng của họ đổ xuống Biển Đông, di sản của họ tạo nên sự cạnh tranh ngày càng sâu sắc trong khu vực; các nhân vật lịch sử mà cuộc đời và công việc của họ đã định hình các tranh chấp về chủ quyền và tự do hàng hải, sự cạnh tranh của hải quân, cũng như chiến tranh và các chi phí của nó.
Trong quá trình viết cuốn sách của mình, Bản đồ mới, tôi bắt đầu nghĩ về những người đàn ông này. Khi tôi nói về những thách thức của toàn cầu hóa và thương mại quốc tế tại Trường Cao đẳng Chiến tranh Hải quân Hoa Kỳ ở Newport, Rhode Island, trước các chỉ huy của hầu như tất cả các lực lượng hải quân trên thế giới đều có mặt ở đó, một thiên hà các đô đốc, tất cả đều rạng rỡ trong bộ quân phục của họ. Trong số này có Đô đốc Wu Shengli, người đứng đầu lực lượng hải quân Trung Quốc vào thời điểm đó và là người đang thúc đẩy sự mở rộng nó để cạnh tranh với Hải quân Mỹ. Lúc đó Biển Đông đã trở thành tâm điểm tranh cãi. Wu ngồi ở giữa khán giả, ở hàng thứ năm hoặc thứ sáu, ánh mắt của anh ấy không dao động, trong suốt.
Lúc ấy tôi bắt đầu nhìn thấy những bóng ma: trước tiên là người đi biển vĩ đại nhất Trung Quốc, tiền bối của Wu; rồi của luật sư Hà Lan, người đã viết bản tóm tắt pháp lý hiện làm cơ sở cho lập luận của Mỹ chống lại các tuyên bố của Trung Quốc; và của đô đốc người Mỹ, người có triết lý tạo nên nền tảng của chủ nghĩa bành trướng hải quân cho cả Hoa Kỳ lẫn Trung Quốc; và cuối cùng là của nhà văn người Anh, người cho rằng chi phí của cuộc xung đột sẽ cực kỳ cao , ngay cả đối với những người sẽ chiến thắng.
Đối với Trung Quốc hiện đại, tuyên bố chủ quyền Biển Đông xung quanh cái được gọi là “đường chín đoạn” — đúng nghĩa đen của nó là các đường gạch nối dài rộng ra từ bờ biển Trung Quốc, ôm lấy bờ biển của các quốc gia khác và bao gồm 90% vùng biển của Biển Đông . Nó bắt nguồn từ một bản đồ do một nhà vẽ bản đồ Trung Quốc vẽ vào năm 1936 để đáp lại cái mà Bắc Kinh gọi là “thế kỷ của sự sỉ nhục”, đường chín đoạn, theo Shan Zhiqiang, cựu biên tập viên của tạp chí Địa lý Quốc gia Trung Quốc, “giờ đây đã được khắc sâu trong trái tim và khối óc của người dân Trung Quốc … ” học sinh Trung Quốc đã qua nhiều thập niên được dạy rằng biên giới quốc gia của họ kéo dài hơn một ngàn dặm về phía bờ biển của Malaysia. Tuyên bố của Bắc Kinh được củng cố bởi các căn cứ quân sự mà nước này đã xây dựng trong những năm gần đây trên các hòn đảo và mỏm đá nhỏ của khoảng 3.200 mẫu đất cát bồi nằm rải rác giữa biển.
Bắc Kinh tuyên bố về “chủ quyền không thể chối cãi” của mình dựa trên lịch sử — như một tài liệu đưa ra quan điểm chính thức đã viết, “các hoạt động của Trung Quốc ở Biển Đông đã có từ hơn hai nghìn năm trước”. Những “tuyên bố lịch sử” này, theo cách nói của một chuyên gia tư vấn cho chính phủ Trung Quốc, có “nền tảng trong luật pháp quốc tế, bao gồm luật về phong tục, về phát hiện, chiếm đóng và danh nghĩa lịch sử”.
Hoa Kỳ trả lời rằng, theo luật pháp quốc tế, Biển Đông là một vùng nước mở – điều thường được gọi là “các điểm chung hàng hải của châu Á” – đối với tất cả các quốc gia, quan điểm của các nước có biên giới với vùng biển của mình, cũng như của Úc, Anh và Nhật Bản. Vì vậy, Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ cho biết , Trung Quốc “không có cơ sở pháp lý” cho các tuyên bố chủ quyền của họ ở Nam Trung Quốc và “không có cơ sở pháp lý nhất quán” cho đường chín đoạn. “Yêu sách hàng hải của Trung Quốc”, theo một bài báo về chính sách của chính phủ Hoa Kỳ lập luận năm nay (2020) [1] , “đặt ra mối đe dọa lớn nhất đối với tự do trên biển trong thời hiện đại”. Và điều này đưa chúng ta đến với “tứ ma”.
Biểu đồ chèo thuyền của Trịnh Hòa được xuất bản năm 1628, mô tả Ấn Độ và Châu Phi.
Trịnh Hòa (Zheng He)
Năm 1381, trong một trận chiến ở tây nam Trung Quốc, một cậu bé Hồi giáo bị quân lính của triều Minh bắt, bị đem đi thiến, rồi được đưa đến làm việc trong hoàng gia của Hoàng tử Zhu Di. Thời gian trôi qua, cậu bé – được đổi tên thành Trịnh Hòa – lớn lên trở thành người thân tín của hoàng tử và cuối cùng là một trong những nhà lãnh đạo quân sự tài ba nhất của ông.
Khi Zhu trở thành hoàng đế, ông xác định rằng Trung Quốc phải là một cường quốc hàng hải, ông đã ra lệnh cho một chiến dịch đóng tàu điên cuồng tung ra những hạm đội khổng lồ với sức chở lên đến 30.000 người. Họ vận chuyển nhiều loại hàng hóa của Trung Quốc và các loại vũ khí tiên tiến nhất — súng đạn, súng thần công và tên lửa. Những con thuyền lớn nhất là những con tàu chở kho báu có sức chứa lớn gấp 10 lần những con thuyền mà Christopher Columbus làm thuyền trưởng đến Tân Thế giới gần một thế kỷ sau đó. Những chuyến đi từ Trung Quốc này sẽ kéo dài hai hoặc ba năm, với các hoạn quan chỉ huy một hạm đội. Nhưng tổng chỉ huy, trên tất cả những người khác, là Trịnh Hòa. Cuối cùng, ông được biết đến với cái tên là “Tam bảo” (Ba Hòn Ngọc), để vinh danh “ba viên ngọc” trung tâm của tín ngưỡng Phật giáo thống trị dưới triều đại của Zhu.
Chuyến đi đầu tiên của Đô đốc Trịnh, vào năm 1405, được đưa ra biển với một đội quân hơn 250 tàu, trong đó hơn 60 tàu chở kho báu. Tổng cộng Trịnh đã chỉ huy bảy chuyến đi, một số đi xa đến bờ biển phía đông của châu Phi, đến Kenya ngày nay. Trên đường đi, hạm đội của ông trao đổi hàng hóa và sản phẩm của Trung Quốc với người dân địa phương, đồng thời thể hiện sức mạnh và sự uy nghiêm của Trung Quốc – theo lời của Trịnh, “thể hiện sức mạnh khôn lường của tài đức đế quốc”. Người ta có thể tưởng tượng đến tác động đối với những người trên bờ khi họ nhìn thấy những hạm đội khổng lồ đang tiến đến, và đặc biệt là những con tàu kho báu to khủng khiếp không sao tưởng tượng nổi, với cánh buồm căng trên bầu trời, đôi mắt rồng hung dữ được vẽ trên đầu tàu, đang quắc mắt xuống bờ.
Khi họ trở về Trung Quốc, các đội tàu của Trịnh không chỉ mang về rất nhiều sản phẩm và đồ mới – bao gồm đá quý, gia vị, lạc đà và đà điểu – mà còn cả những người cai trị và đại sứ, những người sẽ tỏ lòng tôn kính và cống nạp trước hoàng đế. Các tàu hộ vệ của Trịnh, như nhà sử học John Keay [2] đã viết, cũng “thể hiện khả năng làm chủ hàng hải của toàn bộ Ấn Độ Dương”.
Năm 1433, chín năm sau cái chết của người bảo trợ Zhu, Trịnh qua đời trong chuyến hành trình cuối cùng về nhà xuyên qua Ấn Độ Dương. Lực lượng hải quân vĩ đại mà ông xây dựng đã không tồn tại được lâu với ông. Cuối cùng, theo lệnh của vị hoàng đế mới, hạm đội của Trung Quốc, với số lượng lên tới 3.500 tàu, đã bị đốt cháy tan. Các quan chức cho rằng họ đang lãng phí số tiền cần thiết để chống lại sự xâm lược của quân Mông Cổ ở phía bắc (mặc dù tất nhiên, họ cũng coi hải quân là cơ sở sức mạnh cho đối thủ lớn của họ là hoạn quan). Di sản của Tam Bảo Thái giám đã bị xóa sổ khỏi lịch sử, ký ức về những chiến tích vượt biển của ông đã hoàn toàn tiêu tán.
Tuy nhiên, khi Trung Quốc một lần nữa quay ra biển vào thế kỷ 21, Trịnh Hòa đã được hồi sinh như một biểu tượng của mối quan hệ giao thương và gắn kết truyền thống của đất nước với Đông Nam Á và Nam Á – và là “nhân vật hàng hải cao nhất” trong lịch sử quốc gia. Đô đốc được tổ chức tưởng nhớ vào năm 2009 với một loạt phim được xem rộng rãi trên truyền hình Trung Quốc, và hồi năm 2005, nhân kỷ niệm 600 năm chuyến đi đầu tiên của ông, một bảo tàng trị giá 50 triệu USD dành riêng cho ông đã được khánh thành tại Nam Kinh. Một cô gái 19 tuổi [3] đến từ một hòn đảo ngoài khơi Kenya, nổi bật bởi những đặc điểm có vẻ châu Á của cô ấy, đã được mời đến khai mạc bảo tàng với tư cách là một hậu duệ giả định của người Trung Quốc đã đi thuyền với Trịnh, rõ ràng là bằng chứng sống cho thấy hành trình đi biển của Tam viên ngọc quý quyền uy và năng lực đến mức nào. Ngày nay, Trịnh và các chuyến đi của ông là hiện thân tuyệt vời của “các hoạt động của Trung Quốc ở Biển Đông” và những tuyên bố của lịch sử dựa trên đó, di sản của ông được lưu giữ nhiều thế kỷ sau trong đường chín đoạn.
Hugo Grotius
Nếu Trịnh Hòa cung cấp câu chuyện về các quyền hàng hải lịch sử của Trung Quốc, thì luật sư và nhà lý luận pháp lý người Hà Lan, Hugo Grotius sẽ cung cấp điều ngược lại, đặt nền móng cho khái niệm tự do đi lại qua các đại dương trên thế giới, và thể hiện “pháp quyền” di sản của lịch sử.
Các rắc rối đến từ nhiều nơi , và trớ trêu thay, lập luận của Grotius lại nảy sinh từ một sự kiện cụ thể ở một góc của Biển Đông để lý giải cho vấn đề tranh chấp về quyền sở hữu. Năm 1603, sau khi hạm đội của Trung Quốc đã cháy tan và ký ức về Trịnh bị xóa sạch, các tàu của Hà Lan đã tấn công một tàu của Bồ Đào Nha ở Biển Đông để trả thù cho các cuộc tấn công của Bồ Đào Nha nhằm vào tàu của Hà Lan. Điều này đánh dấu cho sự khởi đầu của một cuộc đấu tranh toàn cầu giữa Bồ Đào Nha và Hà Lan để giành quyền kiểm soát các thuộc địa ở Đông Nam Á và việc buôn bán gia vị. Con tàu của Bồ Đào Nha là một giải thưởng hấp dẫn, chất đầy tơ lụa, vàng, đồ sứ, gia vị và nhiều hàng hóa khác.
Nhưng khi chiến lợi phẩm về đến Hà Lan, người Hà Lan thấy cần được trang bị các lý lẻ hợp pháp để biện minh cho việc thu giữ và đảm bảo lợi nhuận của họ. Họ chuyển sang Grotius, người dù mới 21 tuổi nhưng đã được biết đến như một thần đồng chói sáng – anh ấy đã vào Đại học Leiden năm 11 tuổi.
Trong bản tóm tắt pháp lý của mình, Grotius đã nghiền nát lập luận của người Bồ Đào Nha rằng Biển Đông là của họ vì họ đã “phát hiện ra” các tuyến đường đi thuyền đến đó, giống như Trịnh Hòa và tất cả các thuyền trưởng thái giám khác, cùng với các thương nhân Ả Rập và Đông Nam Á trước đây. Những sở hữu đó chưa bao giờ tồn tại. Thay vào đó, Grotius lập luận cho quyền tự do trên biển và thương mại, đồng thời khẳng định rằng các quyền này là phổ biến trong ứng dụng của chúng. Do đó, ông khẳng định, việc Hà Lan bắt giữ là hoàn toàn chính đáng để trả đũa việc Bồ Đào Nha can thiệp vào hoạt động vận chuyển của Hà Lan. Một phần của bản tóm tắt đã được xuất bản trong tác phẩm đã trở thành tuyệt phẩm của ông, Mare Liberum , hay The Freedom of the Seas. Grotius viết, giống như không khí và bầu trời, nước là tài sản chung của nhân loại. Không quốc gia nào có thể sở hữu chúng hoặc ngăn cản người khác đi qua chúng. “Mọi quốc gia”, ông tuyên bố, “được tự do đi lại đến mọi quốc gia khác và giao dịch với quốc gia đó.”
Grotius tiếp tục giữ một số vị trí pháp lý và dân sự khác nhau. Nhưng sau đó, bị bắt vì chọn nhầm bên trong một trận chiến tôn giáo ở Hà Lan, anh ta bị kết án tù chung thân. Nhưng rồi được giúp trốn khỏi tù trong một chiếc rương sách, anh ta tìm cách lên đường đến Paris, nơi anh ta viết một cuốn sách mang tính bước ngoặt khác,” Về Luật Chiến tranh và Hòa bình”, trong đó nêu ra cả cơ sở của “chiến tranh chính nghĩa” và các quy tắc ứng xử của chiến tranh. Nhà kinh tế học Adam Smith sau đó đã nói rằng “Grotius dường như là người đầu tiên đã cố gắng thử cung cấp cho thế giới những điều tạo thành một hệ thống luật học tự nhiên thông thường.”
Được vua Thụy Điển ngưỡng mộ, Grotius được bổ nhiệm làm đại sứ của Thụy Điển tại Pháp. Trong một chuyến đi trở về từ Thụy Điển vào năm 1645, ông đã bị một cơn bão dữ dội nhồi ném ba ngày trên biển Baltic, con tàu bị đắm , và Grotius cuối cùng bị trôi dạt vào một bãi biển ở miền bắc nước Đức. Ở đó, “người cha đẻ ra luật biển”, như người ta gọi ông sau này, đã chết vì một tai họa trên biển. Tuy nhiên, di sản của ông vẫn tồn tại: Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển, văn bản quốc tế xác định điều chỉnh các quy tắc hàng hải, có thể đã được bắt nguồn trực tiếp từ công việc của ông.
Alfred Thayer Mahan
Năm 1897, Theodore Roosevelt , lúc đó là thứ trưởng bộ Hải quân, đến làm việc tại Naval War College. Trong bài giảng của mình ở đó, Roosevelt đưa ra lập luận về một Hải quân Hoa Kỳ mạnh hơn nhiều – “một hạm đội hạng nhất gồm các thiết giáp hạm hạng nhất” – là người bảo đảm hòa bình tốt nhất. Bài phát biểu đã thu hút sự chú ý của cả nước. Roosevelt cũng đến thăm Trường Cao đẳng Chiến tranh vì mục đích thứ hai: gặp gỡ một giảng viên, Đô đốc Alfred Thayer Mahan [4], người sẽ có ảnh hưởng rất nhiều đến ông về sức mạnh hải quân hơn bất kỳ người nào khác, và tinh thần của người này đã lan tỏa đến những tranh chấp ngày nay về Biển Đông và sự va chạm của sức mạnh hải quân Mỹ và Trung Quốc.
Bất chấp sự phản đối của cha mình, một giáo sư tại học viện quân sự West Point , Mahan xin vào Học viện Hải quân Hoa Kỳ. Khi phục vụ trên biển, các chỉ huy của ông đánh giá ông là người thiếu khả năng chỉ huy thực tế, nhưng anh tỏ ra đồng ý với điều đó. Mahan viết cho Roosevelt: “Tôi đã biết mình quá rõ để không thể không hiểu rằng tôi là con người của suy nghĩ, không phải con người của hành động”. Nhưng ông xác định, như ông nói, “sẽ có ích cho hải quân, bất chấp những báo cáo bất lợi”. Và đúng vậy. Bắt đầu với “Ảnh hưởng của Quyền lực Biển trên Lịch sử”, một trong số nhiều cuốn sách và bài báo của ông đã đưa ông trở thành nhà lý thuyết có ảnh hưởng nhất thế giới về chiến lược hải quân.
Mahan viết, sức mạnh biển là điều cần thiết để bảo vệ thương mại, an ninh và vị thế của một quốc gia, và nó dựa trên “ba trụ cột” – thương mại nước ngoài, hải quân và đội tàu buôn, và các căn cứ dọc theo các tuyến đường hàng hải. Mục tiêu lớn là đảm bảo “quyền chỉ huy trên biển” và “quyền lực trùm thiên hạ chỉ có thể được thực hiện bởi các lực lượng hải quân lớn”, có nghĩa là khả năng thống trị các tuyến hải quân và “các tuyến liên lạc trên biển”. Ảnh hưởng của ông đối với Mỹ rất rõ ràng và trực tiếp. Roosevelt tiếp tục trở thành phó tổng thống và sau đó, vào tháng 9 năm 1901, sau vụ ám sát William McKinley [5], ông lên làm tổng thống. Roosevelt không ngừng cam kết với một lực lượng hải quân hiện đại, với đỉnh cao là việc ông ra mắt Hạm đội Trắng Vĩ đại trong một chuyến đi vòng quanh thế giới, công bố vai trò mới của Mỹ như một cường quốc toàn cầu.
Tác động của Mahan cũng mang tính toàn cầu. Bản dịch tiếng Nhật về Ảnh hưởng của Sức mạnh Biển trên Lịch sử đã bán được vài nghìn bản chỉ trong vài ngày, và ông được mời làm giảng viên tại Trường Cao đẳng Tham mưu Hải quân Nhật Bản. Trong một chuyến thăm Anh, ông đã nhận được bằng danh dự của các Đại Học Cambridge và Oxford và dùng bữa với Nữ hoàng Victoria. Tuy nhiên, không quốc gia nào lấy lòng Mahan nhiều như Đức. “Tôi bây giờ không đọc mà là đang ngấu nghiến… cuốn sách của Mahan và đang cố gắng học thuộc lòng,” Kaiser Wilhelm II người Đức viết như vậy. “Nó hiện diện ở trên tất cả các tàu của tôi và được các thuyền trưởng và sĩ quan của tôi liên tục trích dẫn”. Khi Mahan qua đời vào năm 1914, Roosevelt đã viết, “Không có ai khác bằng được anh ấy, hoặc kém hơn một tí.” Nhiều thập kỷ sau, chiến lược gia Edward Mead Earle [6] lưu ý, “Rất ít người để lại dấu ấn sâu đậm về các sự kiện thế giới như Mahan để lại”. Dấu ấn đó ngày nay rất rõ ràng ở Trung Quốc, và đặc biệt khi nó liên quan đến Biển Đông.
Bắc Kinh duy trì ý tưởng “lợi ích cốt lõi” rằng Đài Loan là một phần không thể tách rời của Trung Quốc. Năm 1996, Bắc Kinh lo sợ rằng ứng cử viên hàng đầu trong cuộc bầu cử tổng thống Đài Loan có thể tiến tới tuyên bố độc lập chính thức, đã phóng thử tên lửa và bắn đạn thật ở vùng biển rất gần hòn đảo, phong tỏa hiệu quả các cảng phía tây của nó. Mỹ đáp trả bằng cách điều hai nhóm tác chiến tàu sân bay đến eo biển Đài Loan, bề ngoài là để tránh “thời tiết xấu”. Cuộc khủng hoảng lắng xuống, nhưng bài học của Mahan cho Bắc Kinh là rất rõ ràng: Khả năng triển khai và thể hiện sức mạnh trên biển là điều tối quan trọng.
Có nhiều vấn đề khác trong các cuộc tranh luận quân sự của Trung Quốc, nhưng việc Mahan tập trung vào sức mạnh hàng hải và “quyền chỉ huy vùng biển” cung cấp một khuôn khổ để hiểu chiến lược hải quân của Trung Quốc. Hơn một thế kỷ sau khi qua đời, ông được các nhà tư tưởng Trung Quốc trích dẫn và trích dẫn nhiều và tiếp tục định hình quan điểm của họ. Như chiến lược gia Robert Kaplan viết [7]: “Người Trung Quốc bây giờ là người theo trường phái Mahan”.
Vào một buổi sáng Chủ nhật trong lành của tháng 8 năm 2014, các nhân viên hải quân Trung Quốc đã tập trung tại cảng Uy Hải [8] phía bắc. Họ đến đó không phải để đánh dấu một chiến thắng, một lý do thông thường cho một cuộc tụ họp như vậy, mà để đánh dấu một thất bại — Trung Quốc thua người Nhật trong Chiến tranh Trung-Nhật lần thứ nhất năm 1894–95 – đã được đánh dấu cho sự tàn phá của hạm đội Trung Quốc tại Uy Hải. Kết quả là, Nhật Bản đã giành được quyền kiểm soát đối với Hàn Quốc và Đài Loan, và Uy Hải được chuyển cho người Anh kiểm soát, hoàn toàn là một chương đặc biệt nhục nhã trong “thế kỷ sỉ nhục” của Trung Quốc.
Tại buổi lễ năm 2014, hoa cúc trắng và hoa hồng đỏ đã được rải khắp vùng biển để thương tiếc cho những mất mát của Trung Quốc. Diễn giả nổi bật nhất ngày hôm đó là Đô đốc Wu Shengli. Trong nhận xét của Wu tại Uy Hải, người ta có thể nghe thấy tiếng vọng của Mahan.Wu nói: “Lịch sử nhắc nhở chúng ta rằng một quốc gia sẽ không thịnh vượng nếu không có sức mạnh hàng hải. Ông cho rằng thế kỷ nhục nhã là kết quả của sức mạnh hải quân không đủ, mà trận thua Uy Hải đã chứng tỏ. Nhưng ngày nay, “biển không còn chướng ngại vật; lịch sử nhục nhã của dân tộc đã qua đi, không bao giờ trở lại ”. Mahan đã viết trong thời đại toàn cầu hóa đầu tiên vào cuối thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20, khi thế giới đang được kết nối với nhau bằng công nghệ – tàu hơi nước, đường sắt, điện báo – và các dòng đầu tư và thương mại. Ông đã cung cấp cơ sở lý luận về trí tuệ trong thời đại đó cho những gì đã trở thành một cuộc chạy đua toàn cầu để xây dựng hải quân.
Khi tìm kiếm sự tương tự cho những rủi ro rộng lớn hơn có thể gây ra bởi cuộc cạnh tranh hải quân Mỹ-Trung ở Biển Đông, các nhà phân tích lặp đi lặp lại ví dụ sinh động về sự cạnh tranh chiến lược từ hơn một thế kỷ trước: hải quân Anh-Đức đã góp phần tạo tiền đề cho Chiến tranh thế giới thứ nhất. Vì vậy, đáng lo ngại là trong cuốn sách ” Về Trung Quốc” , Henry Kissinger kết thúc bằng phần kết có tựa đề “Lịch sử có lặp lại chính nó không?” hoàn toàn dành cho việc xây dựng quân đội này. Tuy nhiên, Kissinger tiếp tục nói với một số lo lắng, “Các phép suy đoán tương tự về lịch sử về bản chất là không chính xác.”
Cuộc chạy đua hải quân Anh-Đức là cuộc cạnh tranh chiến lược quyết định vào thời điểm đó. Đó cũng là một phần quan trọng của cơn sốt thuyết phục mọi người rằng chiến tranh giữa Anh và Đức là không thể tránh khỏi. Đó là kết luận mà Winston Churchill, lãnh đạo của tất cả các đô đốc, đưa ra vào năm 1911. Kể từ đó, như sau này ông viết, ông chuẩn bị “cho một cuộc tấn công của Đức như thể nó có thể đến vào ngày hôm sau.”
Tuy nhiên, có một số người không đồng ý với đánh giá đó – và không ai mạnh mẽ hơn bóng ma thứ tư ám ảnh Biển Đông.
Norman Angell
Trong số những tiếng nói vào đầu thế kỷ 20 cho rằng chiến tranh giữa Đức và Anh không phải là không thể tránh khỏi, không ai dũng mãnh hơn một người đàn ông nhìn ngoài có vẻ ốm yếu tên là Norman Angell. Anh ấy có ảnh hưởng to lớn trong việc thuyết phục mọi người rằng chiến tranh đã trở nên phi lý. Ông thậm chí còn nhận được giải Nobel Hòa bình vì đã nhận định rằng “chiến tranh là một phương pháp khá bất cập để giải quyết các tranh chấp quốc tế”. (Việc giải thưởng được đưa ra vào năm 1934 đã khiến ông nhận xét, với một phản ứng khô khan , “Sẽ hợp lý hơn nếu trao nó vào thời điểm sớm hơn.”) Angell nhấn mạnh đến lợi ích của một nền kinh tế thế giới kết nối và chi phí của sự xung đột, thông điệp này đặc biệt có liên quan đến Hoa Kỳ và Trung Quốc, là hai nước phụ thuộc lẫn nhau về mặt kinh tế và gắn bó với nhau trong một nền kinh tế toàn cầu rộng lớn hơn, dựa vào đó đã góp phần vào sự thịnh vượng của họ.
Angell xây dựng sự nghiệp cuộc đời mình bằng một con đường quanh co và bất hợp lý. Khi còn là một thiếu niên, anh làm việc với vai trò một phóng viên báo chí, lần đầu tiên ở quê hương Anh quốc, trước khi chuyển sang Hoa Kỳ. Cuối cùng anh đến phía đông bắc Los Angeles, ở Bakersfield vùng dân cư thưa thớt, nơi anh ta làm việc như một nông dân trang trại và nông trại, và như một người phát thư; nhà ở ngoại ô thành phố; đầu cơ bất thành về đất đai ; đi tìm vàng; và thử thăm dò dầu khí, tất cả đều vô ích. Thất bại trong việc tìm ra vận may cho mình, ông bỏ đi và cuối cùng đến Paris, nơi ông làm việc cho các tờ báo tiếng Anh. Đến lúc đó, ông bị ám ảnh bởi sự nổi lên của các phương tiện thông tin đại chúng và lo lắng về những gì ông thấy là sự xuất hiện của tâm lý quần chúng cùng sự nổi lên của chủ nghĩa dân tộc độc ác và không khoan dung ở châu Âu. Năm 1903, ông xuất bản cuốn sách đầu tiên của mình,” Chủ nghĩa yêu nước dưới ba ngọn cờ” ,nội dung cho rằng “chủ nghĩa cảm tính”, hay ”chủ nghĩa giễu cợt cực đoan”, cùng chống lại lợi ích của chính thể.
Angell sau đó nhận được công việc là nhà xuất bản cho ấn bản châu Âu của tờ Daily Mail, lúc đó là tờ báo có lượng phát hành lớn nhất trên thế giới. Bị thúc giục bởi cuộc chạy đua hải quân Anh-Đức, Angell vội vã viết cuốn sách mới, ”Ảo ảnh quang học của châu Âu”, trong đó ông khẳng định rằng mình không theo chủ nghĩa hòa bình và không phản đối chi tiêu quân sự của Anh, nhưng điều đó là do nhận ra nền kinh tế thế giới đã trở nên kết nối với nhau nhiều hơn và các dây chằng dày đặc của thương mại và đầu tư của nhiều quốc gia tham gia, chi phí của chiến tranh sẽ lớn hơn nhiều so với lợi ích – không chỉ đối với kẻ bại trận, mà còn đối với kẻ chiến thắng. (Angell thường bị chế giễu vì bị cáo buộc đã nói rằng các liên kết kinh tế mạnh mẽ của thời đại toàn cầu hóa đầu tiên đã khiến chiến tranh không thể xảy ra. Mặc dù là một người của nhiều chữ nghĩa, đôi khi quá nhiều, nhưng đó thực sự không phải là những gì ông ấy nói. Luận điểm của ông ấy là “không phải cuộc chiến đó là không thể xảy ra, mà là nó vô ích”. Với những thập niên nghiệt ngã sau Chiến tranh thế giới thứ nhất, ai có thể nói rằng ông đã sai?) Angell rất đỗi thất vọng vì không thể tìm đâu ra được nhà xuất bản, và cuối cùng đã phải tự xuất bản và phân phối quyển sách một mình.
Mặc dù khởi đầu không tốt, cuốn sách vẫn tiếp tục. Một nhà ngoại giao hàng đầu của Anh cho biết nó đã “khiến đầu óc tôi quay cuồng.” Một tờ báo gọi nó là “cuốn sách được thảo luận nhiều nhất trong những năm gần đây”. Bộ trưởng Ngoại giao Anh, Ngài Edward Grey [9] đã công khai khen ngợi cái mà ông gọi là “một cuốn sách nhỏ rất thú vị.”
Cuốn sách đã trở thành một cuốn sách bán chạy nhất, và cái tên Norman Angell đã được tung ra thị trường. Và cái tên “Norman Angell” cũng vậy: Cho đến thời điểm này, ông đã viết dưới tên thật của mình, Ralph Lane, dùng “Norman Angell” là để tách cuốn sách ra khỏi tên thật của mình ở Daily Mail. Trong những lần xuất bản tiếp theo, Angell đổi tựa cuốn sách lại thành The Great Illusion (Đại Ảo tưởng).
Có những người chỉ trích, trong số đó có Mahan, người đã bác bỏ lập luận của Angell rằng sự phụ thuộc lẫn nhau ngày càng tăng khiến chiến tranh trở nên phi lý. “Quốc tịch sẽ không bị loại bỏ khi bản đồ thế giới được vẽ lại”, vị đô đốc đã viết bằng những câu có tiếng vang tới tận hôm nay.
Mặc dù có rất nhiều lời phê bình, nhờ vậy mà ảnh hưởng của Angell càng tăng thêm. Ngay cả Kaiser Wilhelm cũng được cho là đã đọc cuốn sách “với sự quan tâm sâu sắc và thảo luận về nó thật sự có lợi.” Cuộc chạy đua hải quân Anh-Đức vẫn tiếp tục diễn ra ở mức tối đa, nhưng hai cường quốc đã thể hiện sự kiềm chế trong cuộc khủng hoảng Balkan năm 1912. Angell coi đó là một dấu hiệu của lý trí hơn là cảm xúc. Trong một chuyến đi đến Hoa Kỳ vào tháng 2 năm 1914, ông nói với một phóng viên, “Sẽ không bao giờ có một cuộc chiến tranh nào nữa giữa các cường quốc châu Âu.” Vào tháng 6 năm 1914, hạm đội Anh đã có chuyến thăm hữu nghị kéo dài một tuần đến cảng Kiel của Đức, củng cố thêm lời tuyên bố của ông. Trong khi hạm đội Anh còn đang ở đó, 800 dặm về phía nam, ở Sarajevo, Franz Ferdinand, hoàng tử của đế quốc Áo-Hung, bị ám sát. Năm tuần sau, Thế chiến I bắt đầu.
Tuy nhiên, hậu quả của chiến tranh sẽ chứng minh Angell đúng: Chi phí và mất mát lâu dài vượt xa bất cứ lợi ích gì thu về được. Đó là một thông điệp ám ảnh những căng thẳng gia tăng ngày nay giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc.
Lịch sử so với luật pháp quốc tế, chủ nghĩa dân tộc và sức mạnh quân sự so với sự phụ thuộc lẫn nhau và các lợi ích chung — những điều này xác định khả năng tranh chấp trên Biển Đông. Và vì vậy khi bạn nghe thấy những tuyên bố lịch sử , hãy nghĩ đến Đô đốc Trịnh Hòa. Khi nghe tự do của biển, hãy nghĩ đến Hugo Grotius. Nếu đó là cuộc chạy đua vũ trang giữa Mỹ và Trung Quốc , thì hãy nghĩ về một đô đốc khác, Alfred Thayer Mahan. Và với sự rạn nứt ngày càng gia tăng giữa Washington và Bắc Kinh, hãy nghĩ đếnNorman Angell và cái giá phải trả của cuộc đối đầu giữa hai quốc gia phụ thuộc lẫn nhau về kinh tế.
Đây là bốn hồn ma ám ảnh vùng biển rắc rối đó.
./.
Nguồn:https://www.theatlantic.com/international/archive/2020/12/south-china-sea-us-ghosts-strategic-tensions/617380/
Về tác giả: DANIRL YERGIN là tác giả của “Bản đồ mới: Năng lượng, khí hậu và sự đụng độ của các quốc gia” ( https://www.amazon.com/New-Map-Energy-Climate-Nations/dp/1594206430/ ), trong đó mô tả những căng thẳng hiện nay ở Biển Đông. Những cuốn sách trước đây của ông bao gồm The Quest và The Prize , từ đó ông đã nhận được giải thưởng Pulitzer.
Chú thích: Tạp chí The Atlantic là một tờ tuần báo phát hành cho nhiều thể loại và đề tài khác nhau, được thành lập năm 1857 tại Boston, Massachusetts, Hoa Kỳ
Tham khảo:
[1] https://www.wsj.com/articles/u-s-set-to-reject-certain-chinese-maritime-claims-in-south-china-sea-11594661229
[2] John Stanley Melville Keay FRGS, là một sử gia Anh,một nhà báo, người phát thanh radio, một người giảng dạy đặc biệt về các câu chuyện mang tính lịch sử của Ấn Độ, Viễn Đông và Trung Hoa, thiên về các đề tài có liên hệ đến sự thực dân hoá và khám phá của người Châu Âu.
[3] https://www.nytimes.com/2005/07/20/world/asia/china-has-an-ancient-mariner-to-tell-you-about.html
[4]https://www.fpri.org/article/2016/08/influence-thinkers-ideas-history-case-alfred-thayer-mahan/
[5] William McKinley là Tổng Thống thứ 25 của Hoa Kỳ từ năm 1897 cho đến khi ông bị ám sát vào năm 1901.
[6]https://www.classicsofstrategy.com/2008/08/makers-of-modern-strategy.html
[7] Robert D. Kaplan, “America’s Elegant Decline” The Atlantic, volume 300, no. 4 (November 2007).
[8] Uy Hải ( Weihai) còn có tên trước kia là Weihaiwei, một thành phố cảng Trung Quốc nằm quay mặt ra biển Hoàng Hải gần Hàn quốc và Nhật Bản, dân số 2.8 triệu năm 2010.
[9] Edward Grey,Bộ trưởng ngoai giao Anh thời Thế Chiến I, người có nhiều ảnh hưởng trong chính sách ngoại giao Anh thời bấy giờ.
Nguồn bản dịch : Diễn Đàn Khai Phóng